Етӗрне районӗнчи Мӑн Чураш ялӗнче пурӑнакансем тӗп урамра ҫул ҫук тесе тележурналистсене чӗнсе илнӗ. Ҫурхи-кӗрхи кунсенче ун пек асапланакансем татах та пур та ӗнтӗ, мӑн чурашсем хӑйсен ыйтӑвне тата пысӑкрахӑн кураҫҫӗ-тӗр ҫав...

Ҫав ялта ҫур ӗмӗр ытла пурӑнакан Любовь Федорова вӗсен ҫул нихӑҫан та пулманнине палӑртнӑ май урама ҫулал кӑна кӗрсе тухма май пурри пирки пӗлтернӗ. Пылчӑкра ял ҫыннисем резина атӑпа утнишӗн вӑл хытах пӑшӑрханать иккен. Ҫамрӑк мар ҫав хӗрарӑмӑн пӗчӗк ачасене урапана лартса уҫӑлса ҫӳреме май ҫуккишӗн те чунӗ ыратать-мӗн.

Сӗт пуҫтарма килекен машина патне ҫитме йывӑр-мӗн. Машина урам вӗҫне ларать имӗш те ҫынсен 25 литр кӗрекен бидонсене пӗр ҫухрӑма яхӑн йӑтса утма тивет иккен. Халӗ машина кӗреет-мӗн-ха, анчах кӗркуннепе ҫуркунне йӑтмах лекет.

Ҫынсем вырӑнти тӳре-шара вӗсен урамне пӗр 15 ҫул каялла ҫул туса парас шухӑша асӑннине те манмаҫҫӗ. «Анчах лавӗ вырӑнтан хускалман», — теҫҫӗ иккен вӗсем. Паян проектпа смета хучӗсене хатӗрлеме кӑна 600 пин тенкӗ кирлӗ имӗш. Ҫул ҫуккипех урам тата ял пӗтсе пырать имӗш.

Малалла...

Ҫыхӑну отраслӗнче ӗҫлекенсем ҫак уйӑхӑн пуҫламӑшӗнче хӑйсен професси уявне паллӑ турӗҫ. Ун чухне вӗсене Чӑваш Ен Элтеперӗ Михаил Игнатьев та саламланӑччӗ. Патӑрьел районӗнчи Алманчӑри ял тӑрӑхӗ вырӑнти ҫыхӑну уйрӑмӗн пуҫлӑхӗнче тӑрӑшакан Мария Аляшкина «Ҫыхӑну маҫтӑрӗ» ята тивӗҫни пирки халӗ хавасланса пӗлтерет. Хушӑва ҫӗршывӑн Ҫыхӑну тата массӑллӑ коммуникацисен министерстви пуш уйӑхӗн вӗҫӗнче кӑларнӑ. Ырӑ хыпара илтнӗ хыҫҫӑн Аляшкинӑна вырӑнти ял тӑрӑхӗ те саламланине пӗлтерет.

Мария Кузьминична ҫыхӑну уйрӑмӗнче 1994 ҫултанпа тӑрӑшать иккен. Тивӗҫе таса чунпа, парӑнса пурнӑҫланӑшӑн ӑна темиҫе хутчен те тӗрлӗ Хисеп хучӗпе, Тав ҫырӑвӗпе чысланӑ. Вӑл ертсе пыракан ҫыхӑну уйрӑмӗ 2012 ҫулта чи лайӑх ҫыхӑну уйрӑмӗ ята та тивӗҫнӗ.

Етӗрне районӗнчи Андрей Михайлович Иванов ертсе пыракан Кӑкшӑмри шкул коллективӗ вӗренекенсен патриотизм туйӑмне ҫирӗплетес енӗпе чылай тӑрӑшать. Шкулта вырӑнти колхоз тата шкул историне халалланӑ музей пур. Ун ӗҫне шкулти чӑваш чӗлхипе литературине вӗрентекен Людмила Александрова йӗркелесе ертсе пырать. Шкул колективӗ Кӑкшӑм ял тӑрӑхӗн тата «Заветы Ильича» колхоз администраципе туслӑ ҫыхӑну тытать. Ҫӗнтерӳ кунӗ умӗн шкул территорийӗнче вырнаҫнӑ чӑрӑш умне асӑну хӑми вырнаҫтарнӑ. Ку чӑрӑша 1967 ҫулхи Ҫӗнтерӳ кунӗнче шкул ачисемпе вӑрҫӑ ветеранӗсем малтанхи обелиск вырӑнне лартнӑ. Ҫӗнӗ Культура ҫуртне хута ярсан ун умне палӑкне те ҫӗнӗрен ҫӗклесе лартнӑ.

Шкул директорӗ А.М. Иванов вӗренекенсене чӑрӑш историйӗпе паллаштарчӗ, ӑна упрама чӗнсе каларӗ. Шкулти учительсем тата вӗренекенсем пурте «Вилӗмсӗр полк» акцине хастар хутшӑнчӗҫ. Кашниех вӑрҫа хутшӑннӑ хӑйӗн тӑванӗн сӑнӳкерчӗкне йӑтса ял урамӗ тӑрӑх палӑк патне ҫывхарчӗҫ, ҫула май вӗсем ҫумне таврари ял халӑхӗ хутшӑнчӗ. Хӑшӗ-пӗрин аллинче темиҫе сӑн. Митинг хыҫҫӑн мӗнпур сӑнӳкерчӗкрен альбом йӗркелесе шкул музейне вырнаҫтарӗҫ.

Малалла...

Ытти чылай ҫӗрти пекех Шупашкар районӗнчи Ойкассинче Тӑван ҫӗршывӑн аслӑ вӑрҫинче пyҫ хунӑ салтаксене асӑнса палӑк уҫӑлнӑ. Ӑна паллӑ чӑваш скульпторӗ, ЧНК Ваттисен Канашӗн ертӳҫин ҫyмӗ Федор Мадуров ӑсталанӑ. Чӑваш Республикин тава тивӗҫлӗ художникӗ Федор Мадуров ҫакнашкал парнене чун ыйтнипе, чӗре хушнипе ӑсталанӑ тесе пӗлтернӗ Чӑваш наци конгресӗн пресс-служби.

Лапсар ял тӑрӑхӗнчи Ойкассинче пypӗ 37 кил кӑна пулсан та вӑрҫа xӗpӗx пиллӗкӗн тухса кайнӑ, 22-шӗ унтах выртса юлнӑ. Bӑpҫӑ суранӗ ял ҫыннисен чӗрисенче халӗ те амаланать. Ефросиния Иванова, акӑ, ашшӗне вӑрҫа ӑсатнине хальхи пек астӑвать. Ҫӗнӗ палӑк ҫинче унӑн хушаматне курсан куҫҫулленмесӗр чӑтайман вӑл.

Паттӑр салтаксене асӑнса лартнӑ палӑка ӑсталанӑ ҫӗрте ял хастарӗсем те вӑй хунӑ. Ял тӑрӑхне хӑй вӑхӑтӗнче ертсе пынӑ, халӗ тивӗҫлӗ канури Евгений Афанасьев ҫaк пархатарлӑ ӗҫe ертсе пыраканӗ пулнӑ.

Палӑк уҫнӑ ҫӗpe Уйкас-Ҫӗнъяла Чӑваш наци конгресӗн Ваттисен Канашӗн председателӗ Василий Шадриков пырса ҫитнӗ.

Ҫу уйӑхӗн 8-мӗшӗнче Комсомольски районӗнчи Асанкасси ялӗнче Тӑван ҫӗршывӑн Аслӑ вӑрҫинче пуҫ хунисене халалласа «Геройсене – ӗмӗрлӗх мухтав!» палӑка савӑнӑҫлӑ лару-тӑрура уҫнӑ. Унта ЧР Элтеперӗ Михаил Игнатьев та ҫитнӗ. Ҫавӑн пекех унта тӗрлӗ тӳре-шара, ял халӑхӗ, тыл ӗҫченӗсемпе ветерансем, вӑрҫӑ ачисем пулнӑ.

Комсомольски район администрацийӗн пуҫлӑхӗ Михаил Афанасьев палӑка пурте кар тӑрса хӑпартнине палӑртнӑ. Ку шухӑш Асанкассинчи Клим Салаевӑн ҫуралнӑ-мӗн. Проекта вара Каҫал тӑрӑхӗнчен тухнӑ ҫын, ЧР тава тивӗҫлӗ архитекторӗ Сергей Лукиянов хатӗрленӗ.

Михаил Игнатьев ку палӑка уҫни паллӑ пулӑм пулнине палӑртнӑ. Палӑк проекчӗн авторӗ Сергей Лукиянов ӑна ку ӗҫре Расул Гамзатовӑн «Журавли» юрри хавхалантарнине пӗлтернӗ.

Сӑнсем (56)

Республикӑри пур хулапа ял халӑхӗ те Аслӑ Ҫӗнтерӳ 70 ҫул тултарнине кӗтсе илме хатӗрленет. Ялсемпе хуласенче вӑрҫӑран таврӑнайманнисене чысласа лартнӑ палӑксене, асӑну хӑмисене сӑрласа ҫӗнетессипе тимлеҫҫӗ, палӑксем йӗри-тавра чечексем лартса илемлетеҫҫӗ. Республикӑри ялсемпе хуласенче вӑрҫӑ паттӑрӗсене чысласа сирень аллейисем лартрӗҫ. Хаҫат-журналта кулленех вӑрҫӑра паттӑрлӑх кӑтартнӑ салтаксем ҫинчен интереслӗ материалсем пичетленеҫҫӗ. Юрӑҫсем тӳлевсӗр концертсемпе ялсем тӑрӑх ҫӳреме тытӑнчӗҫ.Кашниех ҫак сумлӑ уява тивӗҫлипе кӗтсе илме хатӗрленет.

Етӗрне районӗнчи Кӑкшӑм ял тӑрӑхӗнчи Кӑкшӑмра тата Ҫуткасси ялӗсенче ҫӗкленӗ палӑксене те ҫак кунсенче юсаса ҫӗнӗ сӑн кӗртрӗҫ. Унсӑр пуҫне Ҫӗнтерӳ кунӗнче «Заветы Ильича» (чӑв. Ильич халалӗ) колхозра ӗмӗрӗпе тӑрӑшнӑ, тивӗҫлӗ канӑва тухиччен 16 ҫул хушши колхоз ертӳҫи пулса кунне-ҫӗрне пӗлмесӗр ӗҫленӗ Хисеплӗ председателе, Чӑваш АССР тата РСФСР тава тивӗҫлӗ агрономне, ӗҫ ветеранне, чылай медаль тата темиҫе орден кавалерне Александров Вячеслав Александровича (1929-2005) чысласа Асӑну хӑми уҫма палӑртнӑ.

Малалла...

Культурӑра тата вӗренӳре ӗҫлекенсене общество ӗҫне хастар хутшӑнтарнине вӗсем хӑнӑхса ҫитнӗ ӗнтӗ.

Шупашкар районӗнчи Котеркассинчи фольклор ҫуртӗнче тата Ҫӑкалӑхялӗнчи клубра тӑрӑшакансем Толик Хураски ҫӑвине тирпейлеме тухнӑ. Вӗсемпе пӗрле ҫывӑхри Томакасси, Котеркасси, Толик Хураски тата Ҫӑкалӑхьял ялӗсенче пурӑнакансем те алла кӗреҫе-кӗрепле тытнӑ.

Масара тирпейлеме пухӑннисем типӗ курӑка шӑлса тасатнӑ, ҫӳп-ҫапа пуҫтарнӑ, хӑрӑк та хуҫӑк турата иртнӗ, пӗр ҫӗре пухса тирпейленӗ те тавралӑха ҫӗнӗ ҫӗнӗ сӑн кӗнӗ, тавралӑх та илемленсе кайнӑн туйӑннӑ.

«Ҫӑвана тытса тӑрасси — сӑваплӑ ӗҫ. Ун пеккинчен пӑрӑнмалла мар», — тесе шухӑшлаҫҫӗ Толик Хураски тӑрӑхӗнче пурӑнакан ӳркенмен ҫынсем. Ыттисене те вӗсем хӑйсем пулма чӗнсе калаҫҫӗ.

Сӗнтӗрвӑрри районӗнчи Октябрьски (Ӗсмел) ялӗнче Тӑван ҫӗршывӑн аслӑ вӑрҫинче хыпарсӑр ҫухалнисене асӑнса лартнӑ палӑка юсаса ҫӗнетнӗ хыҫҫӑн савӑнӑҫлӑ лару-тӑрура ҫӗнӗрен уҫнӑ. Вӑл палӑк Ленин урамӗнче вырнаҫнӑ.

Палӑка ҫӗнетессипе Октябрьски райповӗн ӗҫченӗсем тӑрӑшнӑ. Ӗҫе тӗплӗн пурнӑҫланине кура темиҫе эрне тимлеме тивнӗ. Вырӑнти ял тӑрӑхӗнче тӑрӑшакансем вара палӑк патӗнче чечек лартнӑ, вырӑнти шкулта вӗренекенсем территорие тирпейленӗ.

Палӑка савӑнӑҫлӑ лару-тӑрура уҫнӑ май ирттернӗ мероприятире Н.В. Зарубина вӑрҫӑра вилнӗ ывӑлӗшӗн хурланакан амӑшӗн монологне вуласа панӑ. Ӑна итленӗ май куҫҫуленмесӗр пӗри те чӑтайман-мӗн. Палӑк уҫма Октябрьски ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗ А.А. Мясников, Октябрьски райпо ертӳҫи Р.В. Почемов, вырӑнти вӑтам шкул директорӗ Г.П. Григорьев хутшӑннӑ.

Сӑнсем (17)

Аслӑ Ҫӗнтерӳ тунӑранпа ҫичӗ теҫетке ҫул ҫитнӗ ятпа пур ҫӗрте те тӗрлӗ мероприяти ирттереҫҫӗ. Япӑхма ӗлкӗрнӗ палӑксене ҫӗнӗ сӑн кӗртессипе те унта та, кунта та ҫине тӑрсах тӑрӑшрӗҫ.

Комсомольски районӗнчи Кайнлӑк ял тӑрӑхӗнче те ку ӗҫрен юлман. Хирти Мӑнтӑрти вӑтам шкулта вӗренекенсене те ҫак ырӑ ӗҫе явӑҫтарнӑ. Вӗсем Тӑван ҫӗршывӑн аслӑ вӑрҫинче пуҫ хунисене асӑнса лартнӑ палӑк тавралли территорие тирпейленӗ. Кӗрепле, сенӗк йӑтнӑ ачасем шӑматкунлӑх ирттерме палӑк умне пухӑннӑ. Хӗл каҫипе унта пуҫтармалли самай пухӑннӑ. Ачасем ӗҫе вӗҫленӗ хыҫҫӑн ҫав ялти Культура ҫуртӗнче тӑрӑшакансем ӗҫе кӳлӗннӗ. Вӗсем палӑка шуратнӑ, картана сӑрланӑ.

Хирти Мӑнтӑрти Культура ҫурчӗ ҫывӑхӗнче Петр Смирнов летчика асӑнса лартнӑ палӑк та пур. Культӗҫченсем ӑна та ҫӗнӗ сӑн кӗртнӗ. Ку палӑка вӗсем кӗмӗл тата шурӑ тӗссемпе ҫӗнетнӗ.

Сӑнсем (6)

Тӑван ҫӗршывӑн аслӑ вӑрҫи вӗҫленнӗренпе вӑхӑт хыҫран хыҫа юлса пырать. Вут-ҫулӑмлӑ ҫав кунсене ҫамрӑк ӑру пӗлменни лайӑх-ха. Тепӗр тесен, пӗлмелле те ан пултӑрччӗ вӗсен ун пеккине. Анчах вилӗмпе пурнӑҫ хушшинче тӑрса ҫӗнтерӗве ҫывхартнӑ хаяр вӑрҫӑ пирки асра тытмаллах. Ҫапӑҫу хирӗнче мӗн чухлӗ вӑйпитти пуҫ хунине те вӗсен пӗлмеллех. Ҫак тӗллевпе Хӗрлӗ Чутай районӗнчи Питӗркассинчи вӑтам шкулта шкул ҫулне ҫитменнисем валли хитре вулассипе конкурс йӗркеленӗ.

Мероприятие вырӑнти вулавӑшра ӗҫлекен Оксана Мидушкина, Людмила Чеблукова тата Ирина Каленова воспитательсем йӗркеленӗ. Пӗчӗкскерсем салтаксен паттӑрлӑхӗ, чыслӑх, мирлӗ пурнӑҫ пирки сӑвӑсем вуланӑ. Унччен вара вӗсем хӑйсен яваплӑхне ӑнланнӑ май мероприятие чунтан хатӗрленнӗ тесе пӗлтереҫҫӗ вырӑнтисем. Чи хитре вулакансен ятне Максим Ермолаев, Евгений Лукин, Татьяна Стожарова тивӗҫнӗ. Вӗсене Хисеп хучӗпех чысланӑ тата сертификат тыттарнӑ.

Сӑнсем (19)